خود شکن آیینه شکستن خطاست / قسمت اول

قسمت نخست / آشنایی با نفس و قوای آن 

امام علی (ع) نفس تو نزدیک ترین دشمن تو است . (غررالحکم / حدیث 9957)

بنابر حدیث فوق از امیر مومنان (ع) شناخت نفس ؛ نوعی دشمن شناسی است و برای غلبه بر دشمن بایستی ابتدا او را به درستی شناخت . 

نفس در لغت به معنی جان ، روح ، روان و نشاندهنده زنده بودن است (دهخدا) . 

در علوم اسلامی و قرآنی ، به عنوان جهت دهنده حرکت و اندیشه آدمی و مسبب بسیاری از کردار و رفتار معرفی می شود .

 قرآن کریم انسان را دارای پنج نفس معرفی نموده است ، به نظر فلاسفه می توان گفت :« نفس انسان یکی است ولی چهار جلوه و عمل از خودش نشان می دهد.» 

اسامی نفوس آدمی : 

۱) نفس ناطقه : همان غریزه ی آدمی است که از هنگام تولد تا دو یا سه سالگی و پیش از شکل گیری فهم و تفکر همراه آدمی است . 

۲) نفس امّاره (روان بدفرما) : نفس امّاره انسان را به سوی کار های ناپسند هدایت می کند و نفسی خودخواه است (آیه 53 سوره ی یوسف اشاره شده است). 

۳) نفس لوّامه (روان سرزنشگر) : انسان را به سبب اعمال ناپسند سرزنش می کند (از آن به وجدان نیز تعبیر شده است) بر اثر بی توجهی و تکرار کردار ناپسند و گناهان ، این نفس کارکرد خود را از دست می دهد (در آیه 2 سوره قیامت به آن اشاره شده است) 

4) نفس مُلهَمه (روان الهام گیرنده) : موجب نوعی پیوند میان انسان و عالم غیب است و از عالم غیب به آن الهام می شود (در آیه 27 سوره فجر به آن اشاره شده است) 

۵) نفس مُطمئنّه (روان بی گمان) : نفسی است متصل به خداوند و به واسطه این پیوند دارای اطمینان است . کسی که این نفس در وی بیدار می شود ، راه و روش خود را می یابد و پی یقین حرکت می کند . چنین نفسی از عمل باطل تُهی است . 

نکته : معمولاً بیشتر انسان ها طی روزگار میان نفس امّاره و نفس لوّامه باقی می مانند . ولیکن با تزکیه نفس افراد می توانند از این دو نفس عبور و به نفوس «ملهمه» و «مطمئنّه» برسند ؛ که مرحله ای است والاتر . 

نکته ۲ : در بعضی منابع از نفسی با عنوان «مسوله» نیز یاد شده است که به آن نپرداختیم . 

نکته ۳ : در روایات و نوشته های اسلامی از نفوس دیگری مانند : نفس راضیه (نفسی که از هر آنچه بر او می گذرد خرسند است (رضیتُ برضایک)) ، نفس مرضیه (نفسی که خدا از او خرسند است) و نفس صافیه (نفسی که به کمال رسیده است) نیز یاد شده است . 

همچنین نفس داری پنج قوه است : 

۱) غاذیه(مربوط به تغذیه بدن) 

۲) حاسه(دیدن و شنیدن و بوییدن و .)

۳) متخلیه(شاید بشود گفت : قوه ی خیال/ پدیده آورنده اشیائی که وجود خارجی ندارند با تصرف در صورت های حسی) 

۴) نزوعیه (نیروی شوق و کراهت ؛ به پدیده هایی همچون خشم و ترس و خشنودی و . می انجامد)

۵) ناطقه (قوه تعقل و اندیشه / زشت و زیبا را جدا می سازد / به نظری و عملی تقسیم می شود)

#ادامه_دارد